Hiện thực trong văn học, theo khái niệm chung, là sự phản ánh đời sống khách quan vào trong tác phẩm văn học một cách chân thực, sinh động và sâu sắc. Tuy nhiên, đây không chỉ đơn thuần là sự sao chép máy móc hiện thực mà còn là sự tái hiện, chọn lọc, khái quát và lý tưởng hóa những khía cạnh điển hình của cuộc sống thông qua lăng kính chủ quan của nhà văn.
Dưới đây là một số khía cạnh quan trọng để hiểu rõ hơn về khái niệm hiện thực trong văn học:
Phản ánh chân thực: Văn học hiện thực hướng đến việc miêu tả cuộc sống như nó vốn có, với những mâu thuẫn, xung đột, радости và khổ đau thường nhật. Nó tránh né sự tô hồng hay lãng mạn hóa quá mức.
Tính điển hình: Nhà văn hiện thực thường xây dựng những nhân vật điển hình cho một tầng lớp xã hội, một giai đoạn lịch sử hoặc một kiểu tính cách nhất định. Thông qua số phận và hành động của những nhân vật này, hiện thực xã hội được phản ánh một cách tập trung và sâu sắc.
Tính khách quan: Mặc dù có sự tham gia của cái nhìn chủ quan của nhà văn, văn học hiện thực cố gắng giữ một thái độ khách quan trong việc miêu tả hiện thực, không né tránh những mặt tiêu cực hay những vấn đề gai góc của xã hội.
Tính phê phán: Nhiều tác phẩm hiện thực mang trong mình tinh thần phê phán sâu sắc đối với những bất công, áp bức, hủ tục và những mặt trái của xã hội.
Tính lịch sử - cụ thể: Hiện thực trong văn học thường gắn liền với một bối cảnh lịch sử và xã hội cụ thể. Tác phẩm giúp người đọc hiểu được đời sống và con người trong một giai đoạn nhất định.
Không đồng nhất với hiện thực đời sống: Hiện thực trong văn học là hiện thực đã qua sự nhào nặn của nghệ thuật, mang dấu ấn sáng tạo của nhà văn về ngôn ngữ, hình tượng, kết cấu,... Do đó, nó không phải là bản sao y nguyên của đời sống.
Tóm lại, hiện thực trong văn học là một phạm trù phức tạp, vừa phản ánh trung thực cuộc sống, vừa mang tính nghệ thuật và tư tưởng sâu sắc của người nghệ sĩ. Nó là cầu nối giúp người đọc hiểu biết sâu sắc hơn về xã hội và con người.